Σπυρίδωνος Κρητικού, Ζωγράφου: Θέματα Εκκλησιαστικής Τέχνης 19.03.18

By Μητρόπολη Αιγιαλείας και Καλαβρύτων - Μαρτίου 19, 2018


Η δομή της συνθέσεως  της Νέας Εικόνος της Ζωοδόχου Πηγής 
 στο Ιερό Αγίασμα του Ιστορικού Ναού της Τρυπητής. 
 Τα εικονογραφικά πρότυπα, οι επιρροές και τα αρχέτυπα που συνέβαλαν στην φιλοτέχνησή Της.


         Oι Εικόνες που φέρουν την Ιερά Παράσταση της Ζωοδόχου Πηγής, αντιπροσωπεύουν συνθέσεις που είναι από τις πλέον πολυπρόσωπες τις οποίες συναντούμε στην Ορθόδοξο Εικονογραφική Παράδοση. Την επιβλητική Ιερά Κρήνη στο μέσον κάθε Εικόνος από την οποία κατά κανόνα προβάλλεται ο Κορμός της Βρεφοκρατούσης Θεοτόκου, δορυφορούν Αυτοκράτορες, Βασιλείς και Βασίλισσες, Στρατηγοί και Αξιωματούχοι, Επίσκοποι, Ιερείς και Διάκονοι, Προσκυνητές και πλήθος ασθενών με τους ιατρούς και τους συνοδούς τους, οι οποίοι σπεύδουν να συλλέξουν Ιερόν Ύδωρ από την Φιάλη, προκειμένου να ραντίσουν με Αυτό τους πάσχοντας, για να θεραπευτούν.
         Την σύνθεση αυτή της Ορθοδόξου Ανατολικής Εικονογραφίας που κατά παράδοση είναι πολυεπίπεδος, έλαβαν ως αρχέτυπο οι δύο Αγιογράφοι Ψαρροί, πατήρ και υιός, και δημιούργησαν το 1938 για το Ιερό Αγίασμα της Τρυπητής μία σύνθεση πολύ πιο σύνθετο και πολύ πιο πολυεπίπεδο. Εκτός από τα καθιερωμένα θέματα που παραδοσιακώς ανιστορούνται στην Ιερά αυτή Παράσταση τα οποία ενσωμάτωσαν με σεβασμό και ευλάβεια στην Νέα Εικόνα, οι Αγιογράφοι δημιούργησαν και καινούργια, προκειμένου να προσδώσουν στο έργο τους χαρακτήρα Τοπικό και «Αιγιώτικο». Επι παραδείγματι, ενώ στο μεσαίο και στο κατώτερο τμήμα της Εικόνος ο Ιωάννης και ο Αθανάσιος για τα επί μέρους θέματα που αναπαρέστησαν εκεί είχαν ως οδηγό παγιωμένα εικονογραφικά πρότυπα, σε ότι αφορά την Ιερά Κρήνη και τα θέματα που απαθανάτισαν στο άνω τμήμα του έργου δεξιά και αριστερά, οι δύο Αγιογράφοι καινοτόμησαν με την εισαγωγή νέων στοιχείων, τα οποία προσδιόρισαν (όπως περιγράψαμε σε προηγούμενα άρθρα της παρούσης σειράς) την Αιγιώτικη εντοπιότητα της Εικόνος.  

          Θα περίμενε κανείς, πως σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο όσο η μικρών σχετικώς διαστάσεων επιφάνεια του έργου, η διαδοχή των θεμάτων που ξεδιπλώνονται αλλεπαλλήλως και με πυκνότητα, θα δημιουργούσε ασφυξία. Εντούτοις, οι Αγιογράφοι κατάφεραν να οικονομήσουν τον στενό αυτό χώρο με απόλυτο ισορροπία και να καθοδηγήσουν το βλέμμα του Πιστού, με τρόπο ώστε να μεταβαίνει με ιεράρχηση από τα πρωτεύοντα στα δευτερεύοντα θέματα της Εικόνος. Για τον σκοπό αυτό επιστράτευσαν γεωμετρικά σχήματα και αρμονικές χαράξεις, που αποτελούν στοιχεία της συνθέσεως στα οποία θα αναφερθούμε και θα αναλύσουμε σε επόμενο άρθρο μας.   
      Μία από τις καινοτομίες που εμφανίζει η Νέα Εικόνα, αφορά στην θέση την οποία καταλαμβάνει στην σύνθεση η προτομή της Βρεφοκρατούσης Θεοτόκου. Στις περισσότερες Εικόνες της Ζωοδόχου Πηγής, η Παναγία προβάλλει κατευθείαν από την Ιερά Κρήνη. Στην Νέα Εικόνα όμως, αντιθέτως προς τον κανόνα, η προτομή της Θεοτόκου ίπταται κατά μόνας εντός Δόξης, προβαίνουσα από νεφέλωμα στο μέσον του άνω τμήματος του έργου. Εκτιμούμε πως η επιλογή της απεικονίσεως της Παναγίας με τον τρόπο αυτό αποτελεί σοφή και εμπνευσμένη, διττή μεθόδευση των δύο Αγιογράφων. Ο Ιωάννης και ο Αθανάσιος κατά πρώτον, είχαν ως στόχο την αποφυγή της παραδόξου και ανακολούθου προβολής της προτομής της Βρεφοκρατούσης Θεοτόκου από μία σύγχρονο νεοκλασική μαρμάρινη Κρήνη, όπως αυτή του Ιερού Αγιάσματος της Τρυπητής που οι Ψαρροί αντέγραψαν στο έργο τους πιστά, και κατά δεύτερον, επεδίωξαν την ανεμπόδιστο και όσο το δυνατόν εμφανέστερη παρουσία της Κρήνης στο πλέον κεντρικό σημείο της Εικόνος, ως το καθαυτό Τοπικό και «Αιγιώτικο» στοιχείο του έργου. 

           Η Πανίερος Θαυματουργός Εικών της Παναγίας Τρυπητής σε φωτογραφία με την Επικάλυψη του Παμφύλλου και τα Αναθήματα που πάντοτε φέρει επί του θρόνου Της, και σε φωτογραφία που ελήφθη το 1984 κατά την διάρκεια των εργασιών Καθαρισμού και Στερεώσεως, όταν η ασημοποίκιλτος Επικάλυψις είχε προσωρινώς απομακρυνθεί από την Ιερά Επιφάνεια της Εικόνος. Κατά την ζωγραφική εκτέλεση του Νέας Εικόνος, οι δύο ζωγράφοι προκειμένου να απεικονίσουν την Παναγία στο άνω τμήμα του έργου είχαν ως πρότυπο την Εφέστιο Θαυματουργό. Εικάζουμε πως στο εργαστήριό τους συμβουλεύοντο κάποιο φωτογραφικό αντίγραφό Της, που σήμερα λανθάνει. 
          Στην συνέχεια του κειμένου μας παρουσιάζουμε τρείς χαρτώες λιθόγραφες Εικόνες, οι οποίες ανεσύρθησαν από τον φάκελο στον οποίο ο Ιωάννης Ψαρρός είχε διαφυλάξει τα τεκμήρια της φιλοτεχνήσεως της Νέας Εικόνος της Ζωοδόχου Πηγής. Οι δύο Αγιογράφοι χρησιμοποίησαν τις Εικόνες αυτές ως πρότυπα, από τα οποία ήντλησαν στοιχεία για να μορφοποιήσουν τα τρία πρωτεύοντα θέματα που ιστόρησαν στη Νέα Εικόνα: την Παναγία με το Θείον Βρέφος στο άνω τμήμα, την σύναξη στο μέσον με τον Επίσκοπο, τον Διάκονο, την Βασίλισσα και τις λοιπές μορφές που δορυφορούν την Κρήνη, καθώς και τους ασθενείς με τους συνοδούς τους που καταλαμβάνουν το κάτω τμήμα του έργου.

       Λιθόγραφο χαρτώο αντίτυπο με την απεικόνιση της Βραφοκρατούσης Θεοτόκου κατά τον Εικονογραφικό Τύπο της «Βλαχαίρενας». Εμπεριείχετο και αυτό στον φάκελο με τα τεκμήρια που συνέβαλαν στην φιλοτέχνηση της Νέας Εικόνος της Ζωοδόχου Πηγής. Οι Ψαρροί παραλλήλως με το απολεσθέν φωτογραφικό αντίγραφο της Εφεστίου Θαυματουργού, για να διαμορφώσουν την χρωματολογία, την πτυχολογία και την κίνηση που θα έδιδαν στις δύο Ιερές Μορφές συμβουλεύτηκαν απ’ ότι φαίνεται και την λιθόγραφο που παρουσιάζουμε, επειδή δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν πως ακριβώς διατυπώνονται οι φιγούρες της Παναγίας και του Θείου Βρέφους στην Θαυματουργό Εικόνα, πίσω από το Ιερό Πάμφυλλο.  

         
           Η «Ζωοδόχος Πηγή», «Έργον Αδελφότητος Αβραμαίων - Νέα Σκήτη Άγ. Όρος». Μία ακόμη λιθόγραφος Εικών που ανασύραμε από τον φάκελο με τα τεκμήρια της φιλοτεχνήσεως της Νέας Εικόνος. Οι δύο Αγιογράφοι Ψαρροί δανείστηκαν το κεντρικό τμήμα της συνθέσεως της Εικόνος αυτής με τον Επίσκοπο, τον Διάκονο, την Αυτοκράτειρα και τα τρία συμπληρωματικά πρόσωπα που ενοικούν γύρωθεν της Ιεράς Κρήνης, προκειμένου να στελεχώσουν το κεντρικό τμήμα της δικής τους, Νέας Ζωοδόχου Πηγής.     

          
         Μία ακόμη λιθόγραφος «Ζωοδόχος Πηγή» που επίσης εμπεριείχετο στην κασέλα με τα σύνεργα της ζωγραφικής των Ψαρρών. Είναι σαφές πως η Εικόνα χρησίμευσε στον Ιωάννη και τον Αθανάσιο προκειμένου να συνθέσουν (με αρκετές παραλλαγές) το κάτω τμήμα του δικής τους Εικόνος, στο οποίο κυριαρχούν τέσσερα πρόσωπα, οι δύο ασθενείς καταγής και οι δύο νεανίες συνοδοί τους όρθιοι από πάνω τους, που τους περιλούζουν με το Αγιασμένο Ύδωρ.   

Αίγιον, Μάρτιος 2018.
Σπυρίδων Κρητικός, ζωγράφος.

  • Share:

You Might Also Like

0 σχόλια