Σπυρίδωνος Κρητικού,Ζωγράφου: Θέματα Εκκλησιαστικής Τέχνης 12.04.18

By Μητρόπολη Αιγιαλείας και Καλαβρύτων - Απριλίου 12, 2018


Έργον Ευλαβείας και Πνευματικότητος
η Εικών της Παναγίας
του Αγιογράφου Δημητρίου Κωνστ. Φανέλλη στο Τέμπλο της Τρυπητής

        Κατά την παρούσα εορταστική περίοδο, ενώ τα βλέμματα όλων των Χριστιανών παρακολουθούν τον Μεγάλο Πρωταγωνιστή, τον Χριστό - μέχρι χθες το Θείον Του Πάθος και σήμερα την Αγία Του Ανάσταση - ο νους και η καρδιά όλων ημών των Αιγιωτών στρέφεται εξ’ ίσου προς την Μεγάλη Γυναίκα των ημερών και ανυπέρβλητο Μητέρα, την Παναγία.
Η πόλη έχει την τιμή, το προνόμιο και την ευλογία να σκέπεται από την δική της Παναγία, την Τρυπητή, την Παναγιά του Αιγίου.
Πανελλήνιος τόπος ευλαβείας καθ’ όλο τον χρόνο, τις ημέρες αυτές το Ιερό Προσκύνημα μεταμορφώνεται σε σταυροδρόμι κοσμοσυρροής, προσευχής και λατρείας.
Περιβάλλον αισθητικού κάλλους η Τρυπητή, στους  χώρους Της και κατ’ εξοχήν στο Τέμπλο, αποθησαυρίζει έργα διαφόρων ντόπιων καλλιτεχνών που δραστηριοποιήθηκαν σε ποικίλες χρονικές περιόδους με πλείστες όσες λατρευτικές Εικόνες, η χρονολόγηση των οποίων οδηγεί σε παρελθόν βάθους διακοσίων και πλέον ετών. Οι παντός είδους Ιερές Εικόνες στην Τρυπητή συνοψίζουν την μακρά διαδρομή της Τοπικής Εικονογραφικής Παραδόσεως που άνθισε στον Τόπο μας μετά την Παλιγγενεσία.     
 Μία από τις Εικόνες του Τέμπλου, που αφού κάθε πιστός Την προσκυνήσει, αξίζει να παρατηρήσει την απαράμιλλη τέχνη με την οποία φιλοτεχνήθηκε από τον δημιουργό Της και να συναισθανθεί την Πνευματικότητα που εκπέμπει, είναι Αυτή της Ζωοδόχου Πηγής στα αριστερά της Ωραίας Πύλης, που εδώ και εκατόν σαράντα τρία χρόνια προσκυνάται ως Δεσποτική.

 
              Η ριζική Ανακαίνισις του Ιστορικού Ναού της Τρυπητής που έλαβε χώρα το 1870 με την Χορηγία του Μεγάλου Ευεργέτου του Ναού Κωνσταντίνου Αγαπητού, προέβλεπε πέραν των υπολοίπων εργασιών και την σταδιακή αντικατάσταση όλων των Εικόνων του Τέμπλου, που ήταν έργα Λαϊκής Τέχνης φιλοτεχνημένα από τον ντόπιο Αγιογράφο Ιωάννη Αρμινόπουλο ή Σμυρναίο, κατά το έτος 1830. Την συγκεκριμένη εκείνη χρονική στιγμή, ποιός άλλος Αγιογράφος θα ήταν ο πλέον κατάλληλος στο Αίγιον για να φέρει εις πέρας με απόλυτο επιτυχία την ανακαίνιση της ιστορήσεως του Τέμπλου ενός τόσο σημαντικού Ναού της πόλεως, ειμί μόνον ο Κωνσταντίνος Φανέλλης; (; 1806 – Αίγιον 1874). Έτσι λοιπόν, ο κορυφαίος εκείνος μάστορας του χρωστήρος από το 1871 και εντεύθεν, άρχισε σταδιακώς να αντικαθιστά με καινούργιες την μία μετά την άλλη τις Εικόνες, με αφετηρία την Δεσποτική του Αγίου Γερασίμου. Έως το 1874, τελευταίο έτος της ζωής του, ο Κωνσταντίνος είχε επίσης αντικαταστήσει τα δύο πλάγια Βημόθυρα με τις απεικονίσεις των Αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, καθώς και την Δεσποτική του Αγίου Ιωάννου. Λόγω του θανάτου του όμως, το πρόγραμμα της φιλοτεχνήσεως των νέων Εικόνων παρέμεινε ημιτελές. Την επόμενη χρονιά της εκδημίας του Κωνσταντίνου Φανέλλη, ανέλαβε ο υιός του Δημήτριος (Αίγιον 1851 – 12 Νοεμβρίου 1925) να φέρει εις πέρας το πρόγραμμα, με την ολοκλήρωση της φιλοτεχνήσεως όσων Εικόνων δεν πρόλαβε να αντικαταστήσει με καινούργιες ο πατέρας του. Ξεκίνησε, με την φιλοτέχνηση της Δεσποτικής της Ζωοδόχου Πηγής. 
            Η προηγούμενη Δεσποτική Εικών της Παναγίας (έργο του έτους 1830 του Λαϊκού Αγιογράφου Ιωάννου Αρμινοπούλου ή Σμυρναίου) την οποία αντικατέστησε ο Δημήτριος Φανέλλης το 1875 με την δική του της Ζωοδόχου Πηγής, εντοπίστηκε σε δευτερεύοντες χώρους του Ιερού Προσκυνήματος και ανεσύρθη. Τοποθετήθηκε προσωρινώς και πάλιν στο Τέμπλο, στο τελευταίο φάτνωμα δεξιά του βημοθύρου με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, θέση η οποία παρέμενε για πολλές δεκαετίες κενή, καθότι εκεί δεν φιλοξενείτο καμία Δεσποτική Εικόνα.   
Η Εικόνα του Δημητρίου Φανέλλη, ελαιογραφία και φύλλο χρυσού σε ξύλο, την οποία ο δημιουργός Της υπέγραψε και χρονολόγησε πριν από εκατόν σαράντα τρία χρόνια, στις 8 Απριλίου του έτους 1875, είναι ένα από τα πλέον δροσερά, νεανικά έργα των χειρών του. Ο υιός Φανέλλης διήγε τότε το εικοστό τέταρτο έτος της ζωής του. 
 
             Πρωτότοκος αυτός και προστάτης πλέον των αδελφών του, Νικολάου, Απελλή, Ιωάννου και Σοφίας αλλά και της μητέρας του Ελένης, συνέχισε μετά τον θάνατο του πατέρα του να κατοικεί στην πατρογονική διώροφο οικία της οικογενείας επί της οδού Αγίου Μελετίου στον αριθμό 10, που κατεδαφίστηκε τον Οκτώβριο του 1995 μετά την ανεπανόρθωτο καταστροφή που είχε υποστεί από τον Σεισμό της 15ης Ιουνίου της ιδίας χρονιάς. Στο σπίτι εκείνο έζησε ο Δημήτριος την νεανικότερη και την πιο ευτυχισμένη περίοδο της ζωής του. Εκεί οδήγησε μετά το Ιερό Μυστήριο που τελέστηκε στην Φανερωμένη (στο Ναό της Ενορίας στην οποία ανήκε η οικογένειά του) την ωραιότατη Ρουμελιώτισσα σύζυγό του Πανωραία, που μέχρι τότε  ήταν θεραπαινίδα σε γειτονικό αρχοντικό. Στο σπίτι εκείνο γεννήθηκαν τα έξι παιδιά του. Στο σπίτι όμως εκείνο τον βρήκαν όλα του τα βάσανα. Τα παιδιά του, το ένα μετά το άλλο πέθαναν σε πολύ μικρή ηλικία, εκτός από την πρωτότοκο κόρη του Ελένη, η οποία όμως, πέθανε κατά τον τοκετό.
              Ο σύζυγος της Ελένης, ο Καπνέμπορος Στέλιος Σολωμός, νυμφεύτηκε για δεύτερη φορά, κι έτσι ο Δημήτριος και η Πανωραία αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρογονική κατοικία και να εγκατασταθούν έως τον θάνατό τους με ενοίκιο στο ισόγειο του γειτονικού ημιδιώροφου αρχοντικού με κτήτορα τον Ποτοποιό Κωνσταντίνο Στασινόπουλο, στην συμβολή των οδών Αγίου Μελετίου και Επισκόπου Τιμοθέου (απέναντι από το Παρεκκλήσιο του Αγίου Μελετίου), οικία η οποία διατηρείται έως σήμερα ανέπαφος.    
        Παρά τον θάνατο του πατέρα του, την εποχή κατά την οποία ο Δημήτριος ανέλαβε την ολοκλήρωση του προγράμματος της αντικαταστάσεως των Εικόνων του Τέμπλου της Τρυπητής, βρισκόταν όπως προαναφέραμε, στην ευτυχέστερη περίοδο της ζωής του. Η προσωπική και οικογενειακή του ευτυχία αντικατοπτρίστηκε στην εργατικότητά του της περιόδου εκείνης κατά την οποία ανέλαβε, μόνος αυτός, το πατρικό εργαστήριο το οποίο διατηρείτο σε βορειοδυτικό δώμα της επί της οδού Αγίου Μελετίου κατοικίας, στον χώρο του οποίου αποπεράτωσε τις επαγγελματικές παραγγελίες του πατέρα του και τα ημιτελή έργα εκείνου.
Τα πρώτα αυτοτελή νεανικά έργα του Δημητρίου, τα οποία υπογράφει πλέον ο ίδιος, συγκαταλέγονται στα πιο αξιόλογα, προικισμένα και σημαντικά που παρήχθησαν από το χέρι του, στα οποία μάλιστα διακρίνουμε την ευεργετική επίδραση της καλλιτεχνικής διδασκαλίας του πατέρα του. Κορυφαίο ανάμεσα στα έργα αυτά παραμένει η Δεσποτική Εικών της Παναγίας στο Τέμπλο της Τρυπητής. Το εντυπωσιακό χρυσοκόκκινο Μαφόριο που περιβάλλει ως εξωτερικός χιτών την Παναγία, διάστικτο με εγχάρακτα φυτικά διακοσμητικά θέματα που μιμούνται την Τέχνη της Συρματερής, δεσπόζει και χαρακτηρίζει ολόκληρο την σύνθεση. Γύρω από την τετράλοβο περίτεχνη Ιερά Κρήνη σε απομίμηση μαρμάρου με τα ανθρωπόμορφα ημιανάγλυφα διακοσμητικά μοτίβα και την εξ’ ίσου τετράλοβο δεξαμενή με την ψευδαισθησιακή, επιτυχημένη απομίμηση των νερών του μαρμάρου, εκτυλίσσονται πολλαπλές σκηνές με ασθενείς που προσέρχονται στην Ιερά Πηγή για να ιαθούν. Η σχεδιαστική ακρίβεια με την οποία έχουν αποδοθεί τα είκοσι οκτώ πρόσωπα που στελεχώνουν την σύνθεση, ο τολμηρός χρωματικός πλούτος του έργου, η μικρογραφική διάθεση με την οποία έχει ζωγραφιστεί η Ιερά αυτή Παράσταση αλλά και η στερεά τεχνική και τεχνουργική αρτιότητά Της (απόδειξις, πως ένα μόλις χρόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του, στο πατρικό Εργαστήριο ο Δημήτριος χρησιμοποιούσε τα εναπομείναντα υψηλής ποιότητος χρώματα εκείνου τα οποία κατά καιρούς εισήγοντο από την Ιταλία) δικαιώνουν την εκτίμηση πως η Ζωοδόχος Πηγή στο Τέμπλο της Τρυπητής είναι ίσως η σπουδαιότερη Εικόνα που μας κληροδότησε ο Δημήτριος Φανέλλης. 
          Η Εικόνα της Τρυπητής αποτελεί ένα ακόμη πιστό αντίγραφο της Φορητής με το ίδιο θέμα, ζωγραφισμένης το 1843 από τον πατέρα του Δημητρίου Κωνσταντίνο, που άλλοτε ήταν αναρτημένη στον βόρειο τοίχο του κατεστραμμένου σήμερα από τον Σεισμό του 1995 Παρεκκλησίου του Αγίου Μελετίου, στο Αίγιον.
Παρατηρώντας την Εικόνα του Δημητρίου σήμερα, διαισθανόμαστε πως κατά την διάρκεια της δημιουργίας Της ο καλλιτέχνης ευρίσκετο σε συνεχή πνευματικό διάλογο με την πατέρα του, η παρουσία του οποίου φανταζόμαστε πως παρέμενε ιδιαιτέρως ζωντανή για τον υιό του, σε κάθε γωνιά του Εργαστηρίου. Η καλλιτεχνική τελειότης της Εικόνος μας υποβάλλει επιπλέον την φρούδα αίσθηση πως ο Δημήτριος, συνεπαρμένος από την νεανική του ορμή και αισιοδοξία, είχε τοποθετήσει υψηλά τον πήχη των προσωπικών του φιλοδοξιών, με το να αποπειραθεί με εφαλτήριο  το συγκεκριμένο έργο να εγγράψει τις προϋποθέσεις για να αποδείξει στην Κοινωνία της πόλης, πως ο χρόνος θα τον δικαίωνε όχι μόνο ως άξιο συνεχιστή του Έργου του πατέρα του αλλά και ως ανώτερο εκείνου. Η σταδιακή έκπτωσις ωστόσο της ποιότητος του χρωστήρος του και η απομάκρυνσίς του από τις ευεργετικές γι’ αυτόν νουθεσίες και τα νάματα της διδασκαλίας του πατέρα του λόγω της ανικανότητός του και της ελλείψεως χαρίσματος, προοδευτικώς κατέστησαν τα έργα του άτεχνα και κατ’ ακολουθίαν, ευάλωτα στην αυστηρή κριτική. Ωστόσο, μπορεί από τις περισσότερες από τις μετέπειτα Εικόνες του Δημητρίου Φανέλλη να απουσιάζει η Αισθητική, δεν απολείπει όμως από καμία η Ευλάβεια που διακατείχε τον Αγιογράφο όταν Τις δημιουργούσε, και με την οποία Τις σφράγισε. Μπορεί οι αρετές των Εικόνων του να μην είναι καλλιτεχνικές, είναι όμως Πνευματικές.

            Στο κατανυκτικότατο περιβάλλον των χώρων του Ιστορικού Ναού της Τρυπητής, όλα αυτά τα εκατόν σαράντα τρία χρόνια που παρήλθαν από τότε που η Εικόνα τοποθετήθηκε στο Τέμπλο, αναρίθμητα χείλη Την ασπάστηκαν, χιλιάδες ευλαβικές παρουσίες προσευχήθηκαν μπροστά Της με θέρμη, αμέτρητες ψυχές εναπόθεσαν στην Σκέπη Της αγωνίες και ελπίδες. Κάποιοι από τους πιστούς κατέθεσαν τις δεήσεις τους, άλλοι υπέρ υγείας και άλλοι εις μνήμη των προσφιλών τους προσώπων με την μορφή ταπεινών σημειωμάτων, σφηνωμένων στις παρυφές ανάμεσα στο ξύλο και στην κορνίζα της Εικόνος.
         Πίσω από το τζάμι Της η Παναγία, αναλλοίωτη (λες και ζωγραφίστηκε μόλις χθες) κοιτάζει τον κόσμο με ευσπλαχνία, εγκαρτέρηση και αγάπη. Τα χαρακτηριστικά Της αντικατοπτρίζουν την ευλάβεια και την ευσέβεια που κινούσαν το χέρι και το πινέλο του δημιουργού Της Δημητρίου Φανέλλη, ο οποίος χάρισε στην Τρυπητή μία θαυμάσια Παναγιά και στο Αίγιον, ένα απαράμιλλο έργο υψηλής τέχνης και κυρίως,  βαθιάς Πνευματικότητος.         
   
Αίγιον, Παρασκευή της Διακαινησίμου,
Ιερά Πανήγυρις της Ζωοδόχου Πηγής.

Σπυρίδων Κρητικός, Ζωγράφος.


  • Share:

You Might Also Like

0 σχόλια